Στην καρδιά της Θεσσαλονίκης απέναντι από την ΔΕΘ (Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης) στο λαμπρό αρχιτεκτόνημα του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού και ιστορικό διατηρητέο μνημείο νεότερης κληρονομιάς εδρεύει το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης από το 1962 έως σήμερα. Εδώ στεγάζεται μία μοναδική συλλογή αρχαιοτήτων του μακεδονικού χώρου που η συγκρότησή της ξεκίνησε αμέσως μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912, και σήμερα αριθμεί 50.000 περίπου αντικείμενα.
Την πρόσοψή και γενική είσοδο του μουσείου αποτελεί το επεκτεινόμενο στέγαστρο του κτιρίου που λειτουργεί και ως η πρώτη εικόνα προϊδεασμού με τα εξαιρετικά ανάγλυφα στις δύο μαρμάρινες λαξεμένες σαρκοφάγους, που απεικονίζουν τον Ορφέα να μαγεύει με την κιθάρα τα ζώα, Αμαζόνες σε μάχη, αλλά και άλλα μυθολογικά θέματα που προαναγγέλλουν το πανόραμα της ιστορίας και της δόξας του πολιτισμού που γεννήθηκε στον βορειοελλαδικό χώρο της Μακεδονίας και παρουσιάζεται στο εσωτερικό του μουσείου.
Τα εκθέματα του Μουσείου χρονολογικά ξεκινούν από την Απώτερη Προϊστορία, πριν από την εμφάνιση του ανθρώπου, με εκμαγεία κρανίων του Μακεδονικού Ουρανοπίθηκου και συνεχίζονται με την Παλαιολιθική Εποχή (350.000-10.000 π.Χ.) και το αντίγραφο του κρανίου του Σπηλαίου των Πετραλώνων (200.000 π.Χ.). Στη συνέχεια πτυχές της καθημερινής ζωής της προϊστορικής Μακεδονίας ξεδιπλώνονται μέσα από θεματικά σύνολα. Το ταξίδι στον χρόνο συνεχίζεται μέσα από την παρουσίαση 11 οικισμών της Εποχής του Σιδήρου (1100-700 π.Χ.), οικισμοί που σηματοδοτούν μια νέα εποχή που θα οδηγήσει προς τη γένεση των πόλεων. Η ενότητα «Στη Μακεδονία από τον 7ο αι. π.χ. ως την ύστερη αρχαιότητα» αναπτύσσεται μέσα από οκτώ θεματικά σύνολα που παρουσιάζουν ευρήματα από την εποχή της δημιουργίας του μακεδονικού βασιλείου. Επιλεγμένα αντικείμενα από ανασκαφές στην Κεντρική Μακεδονία (νομοί Θεσσαλονίκης, Πιερίας, Κιλκίς και Χαλκιδικής) φέρνουν στο προσκήνιο διαφορετικές όψεις του μακεδονικού βίου, αντανακλούν το κλέος, τη δύναμη των Μακεδόνων ηγεμόνων και φανερώνουν την πολιτική ισχύ του βασιλείου στα χρόνια της ακμής του στα πέρατα της οικουμένης.
Στην έκθεση που αφιερώνεται στη Θεσσαλονίκη, μια αφήγηση που συνδυάζει τοπογραφικές και θεματικές ενότητες επιτρέπει στον επισκέπτη να συνδέσει σημαντικά μνημεία και επιλεγμένα αντικείμενα με τις λειτουργίες του αστικού χώρου, την πολιτική, κοινωνική και οικονομική πνευματική ζωή της πόλης. Παράλληλα προβάλλονται άγνωστες πτυχές της ιστορίας και αναδεικνύονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Θεσσαλονίκης, πολλά από τα οποία ανιχνεύονται έως τις μέρες μας.
Τέλος, στην έκθεση «ο Χρυσός των Μακεδόνων», από τα πιο αγαπημένα σημεία επισκεπτών από όλο τον κόσμο, παρουσιάζονται πολύτιμα ευρήματα της Μακεδονίας. Η έκθεση αναδεικνύει το υψηλό τεχνολογικό, καλλιτεχνικό και αισθητικό επίπεδο των τοπικών εργαστηρίων, ενώ παράλληλα παρουσιάζει τις ταφικές πρακτικές και την ιδεολογία των αρχαίων Μακεδόνων.
Οι αίθουσες του μουσείου με τη σύγχρονη και μελετημένη παρουσία ιστορικών αναφορών και αντικειμένων οδηγούν τον επισκέπτη στις περιόδους αναφοράς με επίκεντρο την Μακεδονία και την πόλη της Θεσσαλονίκης ως μητροπολιτικό κέντρο. Τη σύγχρονη προσέγγιση των ευρημάτων αναδεικνύει ο ωραίος θεματικός καταμερισμός χρονολογικά με την αρχιτεκτονική τους προβολή σε μια άνετη και εκλεπτυσμένη εικόνα μουσείου. Τους επισκέπτες από όλο τον κόσμο καλωσορίζει το ενημερωτικό φυλλάδιο των εκθέσεων, διαθέσιμο σε 20 γλώσσες από τα φινλανδικά και τα εβραϊκά, ως τα αραβικά και τα κορεατικά!
Ανάμεσα στα περισσότερα από 2.000 εκθέματα ξεχωρίζουν μοναδικά αριστουργήματα όπως ο κρατήρας του Δερβενίου, ο Πάπυρος του Δερβενίου -το αρχαιότερο βιβλίο της Ευρώπης και η πρώτη ελληνική εγγραφή το 2015 στον κατάλογο «Μνήμη του Κόσμου» της UNESCO-, η μεγαλύτερη συλλογή χρυσών στεφανιών στον κόσμο, πολύτιμα διαδήματα και άλλα κοσμήματα. Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει και άλλα αντικείμενα λιγότερο γνωστά στο κοινό, ωστόσο, μοναδικής αισθητικής και αρχαιολογικής σημασίας, όπως την Αφροδίτη Frejus (2ος αι. μ.Χ.), από τα καλύτερα ρωμαϊκά αντίγραφα ενός διάσημου έργου της κλασικής εποχής, πιθανότατα του γλύπτη Αλκαμένη, την τριάδα των θεοτήτων του ιερού των Αιγυπτίων θεών της πόλης με το ιερό ζευγάρι της Ίσιδας και του Σάραπι (εξελληνισμένη μορφή του Αιγύπτιου θεού των νεκρών Οσιρι) και τον γιο τους, Αρποκράτη, τα χάλκινα κράνη, τις χρυσές μάσκες και τα βαρύτιμα κοσμήματα από το νεκροταφείο της Σίνδου (τέλη του 6ου αι. π.Χ.), την εντυπωσιακή μαρμάρινη θύρα από τον μακεδονικό τάφο που βρέθηκε στην Αγία Παρασκευή Θεσσαλονίκης (τέλος 4ου αι. π.Χ.) , τις μαρμάρινες ζωγραφιστές κλίνες από την Ποτίδαια Χαλκιδικής (τέλος 4ου αι. π.Χ.) και άλλα πολλά .Τέλος, από το 2017 στο προστώο του μουσείου φιλοξενούνται τα πιστά αντίγραφα των πεσσών της Στοάς των Ειδώλων, γνωστής ως Las Incantadas (= οι Μαγεμένες), μιας ρωμαϊκής κιονοστοιχίας που βρισκόταν στην περιοχή της Αρχαίας Αγοράς της Θεσσαλονίκης.
Η Αναπληρώτρια Διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης Δρ. Αγγελική Κουκουβού θα δώσει απαντήσεις σε θέματα που ενδιαφέρουν τους επισκέπτες του Μουσείου αλλά και όσους θέλουν να γνωρίσουν περισσότερα για τη λειτουργία και τη δυναμική αυτού του χώρου που αποτελεί θυρίδα ασφαλείας των ντοκουμέντων του πολιτισμού και της ιστορίας μας.
Ερώτηση: Τι σημαίνει για εσάς το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης;
Απάντηση: Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης είναι ένα από τα σημαντικότερα μουσεία της χώρας και το θεωρώ μεγάλη τιμή να δουλεύω σε αυτό. Εργάζομαι ως αρχαιολόγος στο Υπουργείο Πολιτισμού από το 1993, και στο ΑΜΘ ήρθα το 2003 μια σημαντική χρονιά για τη λειτουργία του. Ηταν μια ευτυχής συγκυρία, γιατί για τα επόμενα τρία χρόνια μέχρι το 2006 προετοιμαζόταν η μεγάλη επανέκθεση του Μουσείου που ακολούθησε την ανακαίνιση και τον εκσυγχρονισμό του κτιρίου. Αυτά τα χρόνια ήταν ένα μεγάλο σχολείο: μια μεγάλη δυναμική διεπιστημονική ομάδα ολοκληρώσαμε το έργο της επανέκθεσης. Η έκθεση αυτή, που ενσωμάτωσε πολλές καινοτομίες που δεν είχαν προηγούμενο σε ελληνικά μουσεία, συνεχίζει να είναι και σήμερα σύγχρονη και φιλική σε κάθε επισκέπτη. Βασικός της στόχος δεν ήταν να εντυπωσιάζει μόνο με τα εκθέματά της αλλά με μια νέα προσέγγιση που εστιάζει στον άνθρωπο και τα ενδιαφέροντα των επισκεπτών δημιουργεί τις προϋποθέσεις μιας εμπειρίας αναζήτησης της γνώσης. Με αφετηρία και πρόκληση τις μόνιμες εκθέσεις, συνεχίσαμε τα επόμενα χρόνια και μέχρι σήμερα αναζητούμε με συνέπεια να προσφέρουμε ένα μουσείο για όλους που να ανταγωνίζεται επάξια τα μεγάλα μουσεία της Ευρώπης και όλου του κόσμου.
Ερώτηση: Μπορεί το Μουσείο να αγκαλιάσει το ενδιαφέρον της ιστορίας της Κεντρικής Μακεδονίας μέσα από τα εκθέματα και γεγονότα της; Πώς θα μπορούσε να επεκταθεί;
Απάντηση: Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, το αρχαιότερο Μουσείο της Μακεδονίας, αποτελεί τη ζωντανή ιστορία της αρχαιολογικής υπηρεσίας από την ίδρυσή της το 1912 έως σήμερα. Η μακρά ιστορία του, η αναγνώριση του ρόλου που έχει διαδραματίσει έως σήμερα, αλλά και η συμβολική για την Ελλάδα σημασία του ήταν οι κύριοι λόγοι που αυτό αυτονομήθηκε με Προεδρικό Διάταγμα το 2001 ως ανεξάρτητη περιφερειακή υπηρεσία του ΥΠΠΟΑ. Ως ένα τέτοιο Μουσείο, το ΑΜΘ δεν μπορεί να αποτελεί απλώς ένα μουσείο πόλης αλλά εξυπηρετεί την ανάγκη διεθνούς προβολής της ιστορίας και του πολιτισμού της αρχαίας Μακεδονίας με συλλογές που περιλαμβάνουν αρχαιότητες από όλο τον μακεδονικό χώρο και συνιστούν τεκμήριο της διαχρονικής ιστορίας του Μουσείου που είναι άμεσα συνυφασμένη με την ιστορία του μακεδονικού χώρου.
Ερώτηση: Ποια η άποψή σας για τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα του Μουσείου από μικρούς και μεγάλους;
Απάντηση: Η αύξηση της επισκεψιμότητας είναι ένα δύσκολο επίτευγμα που επιτεύχθηκε σταδιακά και με προσπάθεια όλα αυτά τα χρόνια. Βασίστηκε σε μια έντονη δραστηριότητα που είχε στον πυρήνα της έναν στρατηγικό σχεδιασμό για το μέλλον που τον ακολουθεί απαρέγκλιτα από το 2006 και εξής. Ο σχεδιασμός αυτός, σε πλήρη εναρμόνιση με τον νέο ρόλο των μουσείων στον 21ο αιώνα, περιλαμβάνει: μελέτη και στοχευμένη έρευνα, καινοτόμα εργαλεία στην προστασία και τη συντήρηση, τολμηρό εκθεσιακό πρόγραμμα με τακτική διοργάνωση μεγάλων περιοδικών αρχαιολογικών και εικαστικών εκθέσεων, συνεργασίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, επικοινωνιακές δράσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα χωρίς αποκλεισμούς, ενσωμάτωση των δυνατοτήτων που προσφέρει ο ψηφιακός κόσμος. Με δύο λόγια επιλέγουμε την εξωστρέφεια και τον συνεχή επαναπροσδιορισμό των τακτικών μας για να ανταποκρινόμαστε στις προκλήσεις του σήμερα.
Ερώτηση: Οι ξένοι όπως και έλληνες επισκέπτες έχουν την δυνατότητα να περιηγηθούν το Μουσείο με ηλεκτρονικό τρόπο μέσα από την ψηφιοποίηση των εκθεμάτων;
Απάντηση: Η δυνατότητα του κοινού για ψηφιακή περιήγηση στα μουσεία αποτελεί εδώ και καιρό στόχο των μουσείων, πόσο μάλλον τώρα, με τις καινούργιες συνθήκες που έχει δημιουργήσει η πανδημία του COVID-19. Η επιδίωξη αυτή αποτελεί προτεραιότητα του ΑΜΘ για αυτό και στην ιστοσελίδα του υπάρχει παρουσίαση σημαντικών εκθεμάτων του στα ελληνικά και αγγλικά. Επίσης εκθεσιακά αντικείμενα αλλά και αντικείμενα των αποθηκών γίνονται προσιτά στο κοινό κάθε μήνα, μέσα από μια αναλυτική παρουσίασή τους στην ιστοσελίδα μας με τίτλο: «Το έκθεμα του μήνα». Η άρτια διαδικτυακή παρουσίαση του ΑΜΘ δίκαια απέσπασε πρόσφατα από τον αγγλόφωνο οδηγό της LIFO για τα ελληνικά μουσεία «Τhe Greek museums – A guide for visitors» τις πιο θετικές κριτικές με το σχόλιο:«its website is definitely – without exaggeration- the best website of a public Greek Museum».
Ερώτηση: Μπορεί το Μουσείο να είναι πόλος έλξης για την τουριστική ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης και ευρύτερα;
Απάντηση: Είναι βέβαιο ότι μια βιώσιμη και υπεύθυνη τουριστική ανάπτυξη με καινοτόμο χαρακτήρα είναι ένας από τους σημαντικότερους στόχους για όλες τις χώρες που έχουν σημαντική πολιτιστική και φυσική κληρονομιά. Σήμερα ο αντίκτυπος του Μουσείου ως ένας από τους πιο αξιόπιστους θεσμούς της κοινωνίας των πολιτών έχει γίνει ευρέως αποδεκτός. Ο ρόλος των μουσείων στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού είναι κρίσιμος και γεμάτος ευκαιρίες. Σε αυτό το πλαίσιο το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης θέλει και μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα δημιουργώντας γέφυρες ανάμεσα στον πολιτισμό και τον αειφόρο και υπεύθυνο τουρισμό, προσφέροντας ποιοτικές εμπειρίες και ενισχύοντας την οικονομία των τοπικών κοινωνιών.
Ερώτηση: Σήμερα υπάρχει το πρόβλημα του COVID-19 πόσο έχει επηρεάσει την λειτουργία του Μουσείου;
Απάντηση: Ο COVID-19 έθεσε σε δοκιμασία όλη την κοινωνία σε παγκόσμιο επίπεδο και φυσικά και τους πολιτιστικούς οργανισμούς. Τα Μουσεία βασίζονται στο κοινό τους, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της λειτουργίας τους και λαμβάνουν συνεχή ανατροφοδότηση από αυτό. Οι εκθέσεις και οι δράσεις σε όλα τα επίπεδα προσφέρουν μια συνολική εμπειρία στον επισκέπτη που δεν μπορεί εύκολα να αντικατασταθεί. Με αυτή την έννοια τα κλειστά μουσεία το διάστημα της ολιγόμηνης καραντίνας ήταν μεγάλο πλήγμα για τον πολιτισμό. Ταυτόχρονα, οι νέες συνθήκες αποτέλεσαν μια πρόκληση που έπρεπε να αντιμετωπίσουμε χωρίς καθυστέρηση. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης έπρεπε να προσεγγίσει με άλλο τρόπο το κοινό που λόγω των συνθηκών έμενε αναγκαστικά σπίτι. Θέλοντας λοιπόν να κρατήσει επαφή με τους φίλους και επισκέπτες του άνοιξε τα δικά του ψηφιακά παράθυρα επικοινωνίας με τους πολίτες σχεδιάζοντας μια σειρά διαδικτυακών δράσεων που συνδέουν το χθες με το σήμερα. Οι δράσεις με τίτλους, «Ολα στον χρόνο αλλάζουνε κι όλα τα ίδια μένουν», «Η ποίηση στο σχήμα των πραγμάτων» και «Διασκεδάζουμε παίζοντας» κέρδισαν το ενδιαφέρον των παλιών και νέων, μικρών και μεγάλων, διαδικτυακών επισκεπτών του που ανταποκρίθηκαν συμμετέχοντας δυναμικά! Για περισσότερες πληροφορίες σας προσκαλούμε όλους να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας (www.amth.gr).
Ερώτηση: Ποια τα προγράμματα του Μουσείου για τη γνώση και επιμόρφωση σε ειδικούς τομείς του Μουσείου;
Απάντηση: Εκτός από τα τακτικά εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές όλων των ηλικιών που προσφέρονται εντελώς δωρεάν, οργανώνονται και εργαστήρια για ενήλικες, όπως πρόσφατα το εργαστήριο χαρακτικής με αφορμή περιοδική έκθεση του μουσείου, πειραματικά εργαστήρια κεραμικής και ειδωλοπλαστικής, ενώ η διοργάνωση διαλέξεων από σημαντικές προσωπικότητες των επιστημών και των γραμμάτων μεταβάλλουν κάθε φορά το μουσείο σε δέκτη και πομπό των πνευματικών αναζητήσεων του καιρού μας.
Ερώτηση: Το πωλητήριο του Μουσείου διαθέτει αντίγραφα των εκθεμάτων. Τι πρέπει να γνωρίζουν οι αγοραστές τους για τα αντικείμενα αυτά ώστε να τα αγοράζουν ως έργα τέχνης με αξία;
Απάντηση: Στο εκθετήριο-πωλητήριο του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων (ΤΑΠ), που λειτουργεί εντός του μουσείου, διατίθεται μεγάλος αριθμός αντικειμένων από τα οποία ο επισκέπτης μπορεί να επιλέξει προσωπικά ενθύμια και δώρα. Τα περισσότερα αντικείμενα αποτελούν αντίγραφα ή εμπνευσμένες εφαρμογές αντιπροσωπευτικών εκθεμάτων των ελληνικών μουσείων. Η παραγωγή τους γίνεται στα υψηλής τεχνογνωσίας εργαστήρια του ΤΑΠ, τα μόνα που κατασκευάζουν πιστοποιημένα ακριβή αντίγραφα αρχαίων τεχνουργημάτων, γεγονός που αποτελεί εγγύηση της ποιότητάς τους.
Ερώτηση: Οι φίλοι του Μουσείου πόσο βοηθούν στην επικοινωνία του Μουσείου με το κοινό; Πώς γίνεται κάποιος φίλος του Μουσείου;
Απάντηση: Ο σύνδεσμος των Φίλων του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης αποτελεί έναν ανεκτίμητο συνοδοιπόρο στο έργο μας. Η συνδρομή του καλύπτει πληθώρα δράσεων: από τις πιο απλές λειτουργικές ανάγκες του μουσείου και την αγορά εξοπλισμού μέχρι μουσικές εκδηλώσεις, εκδόσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, εκθέσεις και πολλά άλλα! Ο Σύνδεσμος ιδρύθηκε το 1985 και σήμερα αριθμεί 500 δυναμικά μέλη αφοσιωμένα στο έργο του. Θα αποτελούσε μεγάλη χαρά και τιμή για μας να καλωσορίσουμε νέα μέλη που θα ενισχύσουν τις δράσεις του σημαντικού αυτού συλλόγου. Οσοι το επιθυμούν μπορούν να βρουν σχετικές πληροφορίες στον ιστότοπο http://www.friends-amth.gr και να επικοινωνήσουν με τον Σύνδεσμο στο friends.amth@culture.gr.
Ερώτηση: Οι εργαζόμενοι στα Τμήματα – Ζώνες του Μουσείου έχουν τη δική τους συμμετοχή στην εύρυθμη λειτουργία του. Μπορούμε με ειδικές ξεναγήσεις να δούμε από κοντά την λειτουργία κάποιων εξειδικευμένων εργασιών τους;
Απάντηση: Η ενημέρωση για το έργο των επιμέρους τμημάτων γίνεται συστηματικά εδώ και χρόνια στο πλαίσιο των ημερών της ετήσιας δράσης του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, η οποία επιθυμεί να αναδείξει το πολυσχιδές έργο (ανασκαφικό, αναστηλωτικό, μουσειακό, εκπαιδευτικό) της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Στη διάρκειά της το μουσείο μυεί το κοινό στα μυστικά του: ανοίγει τα εργαστήριά του, συστήνει τις ποικίλες ειδικότητες που είναι απαραίτητες για την προστασία, τεκμηρίωση, συντήρηση, φύλαξη και ανάδειξη των αρχαιοτήτων, παρουσιάζει τα διαφορετικά στάδια προετοιμασίας των περιοδικών του εκθέσεων, εκθέτει τους προβληματισμούς του και συζητάει για τα μελλοντικά του σχέδια. Η συμμετοχή του κόσμου είναι αθρόα και εμείς αισθανόμαστε χαρούμενοι όταν ανοίγουμε στο κοινό χώρους στους οποίους δεν έχει πρόσβαση και αποκαλύπτουμε τα μυστικά μας! Η ενημέρωση για τις μέρες της δράσης γίνεται μέσω των ενημερωτικών δελτίων και της ιστοσελίδας μας.
Μάγδα Καραγιαννιώτου – Μυστικού Δημοσιογράφος – Εκπρόσωπος F.I.J.E.T
(Παγκόσμια Ενωση Δημοσιογράφων Συγγραφέων Τουρισμού – Πολιτισμού)
Εικαστικός Συντάκτης www.mystikou-karagianniotou.com
* εκθεσιακή ενότητα ο Χρυσός των Μακεδόνων
