Αρθρο του Χριστόφα Απανωσκαλιώτη
Υπάρχουν όντως ξένοι που επισκέπτονται τη Φλωρεντία επειδή είναι η πόλη του Δάντη, την Κωνσταντινούπολη λόγω του Ορχάν Παμούκ ή την Πράγα για να γνωρίσουν τον τόπο του Φραντς Κάφκα; Μπορούμε να φανταστούμε την προσέλκυση ξένων επισκεπτών στο Ηράκλειο της Κρήτης λόγω του πολυδιαβασμένου -και στο εξωτερικό- Καζαντζάκη; Με άλλα λόγια, μπορεί ένα λογοτεχνικό έργο ή ο δημιουργός του να λειτουργήσει ως κίνητρο για κάποιον ξένο για να επισκεφθεί τον τόπο που συνδέεται με ένα κείμενο;
Οι ελληνικές εμπειρίες δεν επιτρέπουν μία εύκολη απάντηση στο ερώτημα αυτό. Σίγουρα ένας από τους λόγους για την ανάδειξη της Υδρας ως κορυφαίου προορισμού για τη διεθνή διανόηση στις δεκαετίες του 1950 και του 1960 ήταν και η λατρεία του Λέοναρντ Κοέν και του Χένρι Μίλερ για το νησί. Αντιθέτως, η Σκιάθος είδε να αυξάνεται ραγδαία η τουριστική κίνηση μετά την προβολή της ταινίας «Mamma mia» και όχι χάρη στον σπουδαίο Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.
Ο Αλμπέρ Καμί στη Λέσβο
Περίπου την ίδια εποχή που ο Κοέν και ο Μίλερ «ψήφιζαν» Υδρα, ο Αλμπέρ Καμί, επισκεπτόταν τη Λέσβο. Ηταν Ιούνιος του 1959 και ο Καμί γνωρίζοντας τη Λέσβο είπε στον Λέσβιο φίλο του Αγγελο Κατακουζηνό: «Αγγελε, είναι ο τόπος των θεών… Εκεί θα πάω να ζήσω Αγγελε, στο νησί σου, ίσως και για πάντα». Και ποιος τόπος είχε συνεπάρει περισσότερο τον Καμί; το μικρό ψαροχώρι στο δυτικό άκρο της Λέσβου, το Σίγρι, για το οποίο ο Καμί έλεγε: «μαγεύτηκα από τη γραφική λιτότητα του τοπίου, τους απλούς ανθρώπους, το απολιθωμένο δάσος… εδώ θέλω να ‘ρθω να ζήσω και να εργαστώ… να, εκεί, πάνω στη θάλασσα, σ’ αυτό το σπιτάκι». Αλλά ο ενθουσιασμός του Καμί για το Σίγρι δεν είχε ως αποτέλεσμα να γίνει ο τόπος τουριστικός προορισμός.
Ο Χένρι Μίλερ στην Υδρα
Ομως στην Αγγλία ο λογοτεχνικός τουρισμός είναι ήδη αναπτυγμένος. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι το βικτωριανό Λονδίνο που συνδέεται με τον Κάρολο Ντίκενς και τον Σερ Αρθουρ Κόναν Ντόιλ. Ειδικά για τον Ντίκενς, το σπίτι όπου έμεινε για δύο χρόνια (1837-1839) κι όπου έγραψε τον «Ολιβερ Τουίστ», είναι σήμερα μουσείο με μεγάλη επισκεψιμότητα, ενώ ο δικτυακός τόπος londonist.com έχει δημιουργήσει χάρτη στον οποίο επισημαίνονται τα σημεία της πόλης που συνδέονται με τις ιστορίες του Σερ Αρθουρ Κόναν Ντόιλ.
Το φαινόμενο «λογοτεχνικός τουρισμός» και οι δυνατότητες ανάπτυξής του στην Ελλάδα ήταν το θέμα ημερίδας που διοργανώθηκε από το Τμήμα Διοίκησης Τουρισμού του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Η επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος, Μαρία Μανώλα, αναφερόμενη στην ευρωπαϊκή εμπειρία επισημαίνει ότι ο λογοτεχνικός τουρισμός έχει προοπτικές ανάπτυξης και στην Ελλάδα και μάλιστα τονίζει την θετική επίδραση που είχε στη Σπιναλόγκα το μυθιστόρημα «Το Νησί», της Βικτόρια Χίσλοπ, που μεταφέρθηκε και στη μικρή οθόνη.
Η Maria Chiara Naldini, από το διδασκαλείο ξενών γλωσσών του ΕΚΠΑ, επισημαίνει πόσο άρρηκτα συνδεδεμένο με τη Φλωρεντία είναι το έργο και η προσωπικότητα του Δάντη, σε βαθμό που στο κέντρο της μεσαιωνικής πόλης να προτείνεται μία περιηγητική διαδρομή μέσα από την οποία ανιχνεύεται η ζωή του μεγάλου διανοούμενου του Μεσαίωνα.
Την έννοια του περιηγητή/ταξιδιώτη στην Ισπανική λογοτεχνία προσεγγίζει ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγου, αναπληρωτής καθηγητής στο ΑΠΘ, επισημαίνοντας ότι η λογοτεχνία είναι συνυφασμένη με το ταξίδι – εσωτερικό ή εξωτερικό. Ως τέτοιο ταξίδι αναλύεται ο θρυλικός Δον Κιχώτης, που αφού ολοκλήρωσε τις δικές του περιπέτειες, αποτελεί πλέον σημείο αναφοράς για την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής Λα Μάντσα.
Η συγγραφέας Ειρήνη Π. Βεκρή θεωρεί ότι η ιδιαίτερη πατρίδα της, η Λέσβος, διαθέτει ένα «κεφάλαιο» για να επενδύσει στον λογοτεχνικό τουρισμό, που δεν είναι άλλο παρά οι σημαντικότατες προσωπικότητες που έχουν συνδεθεί με το νησί- από την Σαπφώ, τον Αρίωνα και τον Τέρπανδρο, μέχρι τον Λόγγο και τους πιο σύγχρονους – Εφταλιώτη, Μυριβήλη, Βενέζη, Κόντογλου και Ελύτη.
Στο πλαίσιο της ημερίδας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, ο Αριστοτέλης Μητράρας, επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, έκανε μία περιήγηση στο όρος Ιδη (που βρίσκεται απέναντι από τη Λέσβο) μέσα από τα έργα της τουρκικής λογοτεχνίας, ενώ η Μαρία Μαυροπούλου, τέως επίκουρος Τουρκικών και Ασιατικών σπουδών στο ΕΚΠΑ, ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη με τα μάτια του Γιάννη Ξανθούλη.
Και η Ελλάδα; «… η Ελλάδα αρνείται να συνειδητοποιήσει πως δέχεται πληθώρα επισκεπτών για τους αρχαίους συγγραφείς της αφού τα μάρμαρα νοηματοδοτήθηκαν μέσω του Λόγου… δεν προβάλλει συστηματικά ως τουριστική αιτία νεότερους τόπους και συγγραφείς, όπως την Σκιάθο του Παπαδιαμάντη ή το Ηράκλειο του διασημότατου Καζαντζάκη», επισημαίνει η Ελένη Καρασαββίδου, από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Αναφέρονται πολλά παραδείγματα πόλεων σε όλο τον κόσμο όπου – όπως λέει η κυρία Καρασαββίδου – «η φλέβα που υδροδοτεί την σχέση του τόπου και της γραφής χτυπά με ρυθμό σταθερό κάτω από τα αφυδατωμένα, κυνικά βήματα του κόσμου»… ’Η όπως έλεγαν τον Μάη του 68, «κάτω από το πεζοδρόμιο υπάρχει πάντα η παραλία».
Πηγή ΑΠΕ-ΜΠΕ
