Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) καθώς αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο προσχέδιο του Εθνικού Κοινωνικού Κλιματικού Σχεδίου (ΚΚΣ) 2027–2032, το οποίο τέθηκε σε διαβούλευση, στο πλαίσιο του Κανονισμού (ΕΕ) 2023/955 για την αξιοποίηση των πόρων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Κλιματικού Ταμείου δίνει προτάσεις και λύσεις.
Οπως δήλωσε ο Πρόεδρος του Συμβουλίου Κλιματικής Κρίσης & Ενέργειας της ΕΛΛΕΤ, Επικ. Καθ. ΕΜΠ Ευάγγελος Μαρινάκης: «Το ΚΚΣ πρέπει να αποτελέσει βασικό εργαλείο της εθνικής στρατηγικής για τη στήριξη των ενεργειακά και μεταφορικά ευάλωτων νοικοκυριών και πολύ μικρών επιχειρήσεων από τις επιπτώσεις που θα προκύψουν λόγω της εφαρμογής του εν λόγω Συστήματος από το 2027».
Από την πλευρά του, ο Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Δρ. Γιώργος Στάμτσης δήλωσε ότι «είναι αναγκαίο να δοθεί μεγάλη βαρύτητα στη στήριξη ευάλωτων κατοίκων και μικρών επιχειρήσεων στην περιφέρεια, τόσο μέσω του γνωστού Κοινωνικού & Κλιματικού Σχεδίου όσο και διαμέσου των επιπλέον δράσεων που θα μπορέσουν να χρηματοδοτηθούν από τα πρόσθετα έσοδα αρκετών δισ. Ευρώ που θα εισρεύσουν στο Ελληνικό Δημόσιο».
Η ΕΛΛΕΤ αναγνωρίζει τη σημασία του εγχειρήματος και καταθέτει τις εξής επισημάνσεις και προτάσεις, έτσι ώστε το τελικό Κοινωνικό Κλιματικό Σχέδιο της Ελλάδας για την περίοδο 2027-2032 να έχει μεγαλύτερη κοινωνική αποδοχή και να είναι αποτελεσματικότερη η εφαρμογή του:
Αξιοποίηση πρόσθετων εσόδων με κοινωνικά και περιφερειακά κριτήρια
Ο συνολικός προϋπολογισμός του ΚΚΣ (2027-2032) ανέρχεται σε περίπου 4,8 δισ. ευρώ, ενώ επιπλέον 3 δισ. ευρώ αναμένεται να εισρεύσουν στο Ελληνικό Δημόσιο από τη δημοπράτηση δικαιωμάτων εκπομπής, για τους τομείς των κτιρίων και των οδικών μεταφορών. Κανένα όμως σχέδιο για την αξιοποίηση αυτών των επιπλέον πόρων από το Ελληνικό Δημόσιο δεν έχει ανακοινωθεί. Η ΕΛΛΕΤ προτείνει τα πρόσθετα αυτά έσοδα να αξιοποιηθούν για δράσεις παρόμοιες με εκείνες του ΚΚΣ, με έμφαση στην ενίσχυση των δημόσιων μεταφορών, ιδίως για πολίτες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, καθώς και στην υλοποίηση στοχευμένων παρεμβάσεων στην περιφέρεια, όπου το ποσοστό των ευάλωτων νοικοκυριών που θα επηρεαστούν από την εφαρμογή του EU ETS2 είναι σημαντικά αυξημένο.
Ανάγκη ανάλυσης του κοινωνικού και οικονομικού κόστους εφαρμογής
Το ΚΚΣ δεν περιλαμβάνει καμία ανάλυση και καμία εκτίμηση για το κόστος (έμμεσο και άμεσο) που θα προκύψει από την εφαρμογή του EU ETS2 για την ελληνική κοινωνία και οικονομία. Η ΕΛΛΕΤ θεωρεί πως η κοινωνική αποδοχή της πράσινης μετάβασης δεν κερδίζεται με την απόκρυψη του κόστους, αλλά με την αναλυτική παρουσίαση όλων των πτυχών του θέματος (κόστους και ωφελειών), την ενημέρωση της κοινωνίας για τις αλλαγές που θα προκύψουν στην καθημερινή ζωή όλων μας, και τη συμπερίληψη της κοινωνίας στον σχεδιασμό των μέτρων για την ανακούφιση των ευάλωτων πολιτών και μικρών επιχειρήσεων.
Ελλειψη επιμερισμού του προϋπολογισμού ανά δράση
Το ΚΚΣ παρουσιάζει μόνο τον συνολικό προϋπολογισμό της περιόδου 2027–2032 και κάποια αποσπασματικά νούμερα, χωρίς να αναφέρεται συγκεκριμένος προϋπολογισμός για κάθε δράση. Η απουσία αυτής της πληροφορίας καθιστά αδύνατη την αξιολόγηση της βαρύτητας και προτεραιότητας των παρεμβάσεων ή την υποβολή εναλλακτικών προτάσεων ανακατεύθυνσης πόρων. Η ΕΛΛΕΤ καλεί την κυβέρνηση να προχωρήσει σε δεύτερο κύκλο διαβούλευσης για την κατανομή των πόρων ανά δράση στο τελικό ΚΚΣ, με ουσιαστική συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών.
Προώθηση του σιδηροδρόμου ως βιώσιμου μέσου μετακίνησης
Η ΕΛΛΕΤ υποστηρίζει την ενίσχυση του σιδηροδρόμου ως βασικού άξονα βιώσιμης κινητικότητας σε όλη την επικράτεια. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στις περιοχές της περιφέρειας, μέσω βελτιστοποίησης δρομολογίων και προσβασιμότητας σε υφιστάμενες γραμμές, όσο και τη δημιουργία νέων γραμμών, ειδικά στις πιο φτωχές και δημογραφικά πληττόμενες περιοχές της Ελλάδας.
Ενίσχυση της κοινωνικής κατοικίας ως μέτρο στήριξης του κόστους στέγασης
Η ΕΛΛΕΤ θεωρεί απαραίτητη την ουσιαστική ανάπτυξη της κοινωνικής κατοικίας, ειδικότερα μέσω της στήριξης των δήμων για την αξιοποίηση ανενεργών ή εγκαταλελειμμένων κτιρίων ως κοινωνικές κατοικίες, συμβάλλοντας στη μείωση του κόστους στέγασης για νοικοκυριά με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα. Ειδικά σε συνθήκες αύξησης του ενεργειακού κόστους, η μείωση του κόστους ενοικίου ή στεγαστικού δανείου μπορεί να αποτρέψει την επιδείνωση της συνολικής επιβάρυνσης των νοικοκυριών.
Το νέο Ταμείο της ΕΕ συγχρηματοδοτείται από έσοδα του Συστήματος Εμπορίας Εκπομπών (EU ETS2) για τους τομείς των κτιρίων και των οδικών μεταφορών.
Κίνδυνος μη αναστρέψιμης χωρικής παρέμβασης στη προστατευόμενη νήσο Γυάρο
Α. To πρόσφατο Προεδρικό Διάταγμα με τίτλο ‘Χαρακτηρισμός, οριοθέτηση και καθορισμός ζωνών και ειδικών κατηγοριών χρήσεων γης της Περιοχής Προστασίας της Βιοποικιλότητας ‘Νήσος Γυάρος και θαλάσσια ζώνη’, το οποίο βγήκε σε διαβούλευση για μόλις 10 ημέρες, αφήνει απροστάτευτη την περιοχή των πέντε όρμων (ΖΔΟΕ-01) -δηλαδή των φυλακών και του στρατοπέδου Γυάρου-επιτρέποντας λιμενικά έργα και άλλες εγκαταστάσεις (δίκτυα και υποδομές κοινής ωφέλειας) και μη προβλέποντας αυστηρές ζώνες προστασίας. Επίσης επιτρέπει την εγκατάσταση κατοικίας για προσωπικό και εργαζομένους σε μεγάλο μέρος του νησιού (σε όλη τη Ζώνη Προστασίας της Φύσης και στην περιοχή των φυλακών). Η ασαφής διατύπωση ενέχει τον κίνδυνο της νέας δόμησης, παραβλέπει την υπάρχουσα απαγόρευση διανυκτέρευσης και ανοίγει το δρόμο σε σημαντικές χωρικές παρεμβάσεις πάνω στο νησί. Παράλληλα, το εν λόγω Π.Δ. στο άρθρο 4, επιτρέπει σε όλες τις ζώνες προστασίας ‘έργα εθνικής σημασίας’ δημιουργώντας ένα πλαίσιο εξαιρέσεων και ανοίγοντας το δρόμο για παράκαμψη ουσιαστικών μηχανισμών ελέγχου και την εγκατάσταση μεγάλων υποδομών (ΑΠΕ, λιμενικά έργα κλπ), όπως έχει τεκμηριωθεί αναλυτικά και στο έγγραφο ‘Σχόλια στη διαβούλευση για την Προστασία της Νήσου Γυάρου’ του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ. Το άρθρο 4 αντίκειται απόλυτα στον φαινομενικό στόχο της προστασίας του νησιού.
Β. Διαχρονικές πιέσεις για επενδύσεις στο νησί. Η παραπάνω θεσμική εξέλιξη έρχεται να προστεθεί σε μία μακρά σειρά πιέσεων για άρση της προστασίας στο νησί, το οποίο είχε χαρακτηριστεί ιστορικός τόπος (ΦΕΚ 1680Β/17.12.2001), και περιοχή Natura από το 2011, ενώ τα κτήρια των φυλακών είναι διατηρητέα (ΦΕΚ 772/19-9-2001). Ήδη το 2005 κατατέθηκαν αιτήσεις για εγκατάσταση ανεμογεννητριών οι οποίες δεν προχώρησαν. Το 2011 το νησί εντάχθηκε στο δίκτυο ΝATURA, την ίδια χρονιά όμως, αποχαρακτηρίστηκε τμήμα του νησιού εν μέσω συζητήσεων για επενδύσεις σε αιολικά πάρκα (ΦΕΚ 182ΑΑΠ/21.7.2011), και κάποιες άδειες δόθηκαν το 2012. Το 2019 με απόφαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος (ΦΕΚ Δ’389) ολόκληρη η χερσαία και η θαλάσσια Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών περιοχή της Γυάρου χωρίζεται σε ζώνες προστασίας, καμία εγκατάσταση ΑΠΕ και καμία νέα δόμηση δεν προβλέπεται, και επιτρέπεται μόνο διημέρευση. Όμως νέες αρχικές άδειες για ανεμογεννήτριες φαίνεται να δίνονται το 2021.
Τέλος, το 2024 προκηρύχθηκε διεθνής διαγωνισμός ιδεών Arxellence 4, από την ιδιωτική εταιρεία Alumil, με την αιγίδα των δύο υπουργείων σας και της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, για τη δημιουργία ενός ενεργειακά αυτόνομου ερευνητικού κέντρου για τη βιοποικιλότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο διαγωνισμός ιδεών επιτρέπει τη νέα δόμηση, μη κατανοώντας ούτε το καθεστώς περιβαλλοντικής προστασίας ούτε τη βαριά ιστορία του νησιού, την οποία αντιμετωπίζει περισσότερο ως brand. Παρόλο που τονίζει ότι είναι διαγωνισμός ιδεών, στις Ερωτήσεις –Απαντήσεις αναφέρεται ότι θα υπάρξει επόμενη φάση του διαγωνισμού με πιθανή επιτόπια επίσκεψη, ότι ο διαγωνισμός στοχεύει στο να οδηγήσει στην υποβολή ενός έργου για χρηματοδότηση από την ΕΕ, και ότι το έργο ενδεχομένως να συνεχιστεί και να υλοποιηθεί σε συμφωνία με τη στρατηγική της ΕΕ για την βιοποικιλότητα.
Η ιστορία της Γυάρου του 21ου αιώνα είναι λοιπόν μια συνεχής διαμάχη ανάμεσα στις επενδυτικές πιέσεις που αντίκεινται στο καθεστώς προστασίας, και στα θεσμικά αντίβαρα του κράτους και της κοινωνίας των πολιτών.
Από την επιστολή της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσοβίου
Πολυτεχνείου και της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού προς το Υποθργείο Πολιτισμού και Περιβάλλοντος και ενέργειας
