Στο πλαίσιο του 29ου Ετήσιου Συνεδρίου του Economist με τίτλο «Walking steadily across a tightrope of uncertainty», που διεξάγεται στο Grand Resort Lagonissi στην Αθήνα από 1 έως 3 Ιουλίου 2025, πραγματοποιήθηκε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση με θέμα «Η συζήτηση για την ανθρώπινη ενίσχυση και τον διανθρωπισμό» («The debate on human enhancement and transhumanism»).
Στο πάνελ συμμετείχαν διακεκριμένοι ομιλητές, όπως ο Στάθης Καλύβας, καθηγητής κυβερνητικής επιστήμης Gladstone και μέλος του All Souls College στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ο Θεοφάνης Τάσης, λέκτορας σύγχρονης φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Alpen-Adria της Αυστρίας, η Σοφία Ευσταθίου, καθηγήτρια Ηθικής και Δεοντολογίας στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος, και ο Ανδρέας Πετρόπουλος, διευθύνων αύμβουλος της iKnowHealth. Τη συζήτηση συντόνισε ο John Andrews, σύμβουλος έκδοσης του The Economist.
Οι δυστοπικές προεκτάσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης για τη Δημοκρατία
Ο κ. Καλύβας, αν και πολιτικός επιστήμονας και όχι φιλόσοφος ή τεχνολόγος, εστίασε στις δυνητικές επιπτώσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης στην πολιτική. Επικαλούμενος μελέτες για τον αντίκτυπο του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τόνισε ότι τα μέχρι τώρα στοιχεία δείχνουν έναν συνολικά αρνητικό αντίκτυπο, με φαινόμενα όπως ο λαϊκισμός, η ξενοφοβία, η πόλωση και η υποβάθμιση της εμπιστοσύνης. Η εμπιστοσύνη, όπως υπογράμμισε, είναι θεμελιώδης για τη δημοκρατία.
Ο κ. Καλύβας εξέφρασε την ανησυχία του για το επόμενο βήμα, όπου οι προσωπικοί «πράκτορες» Τεχνητής Νοημοσύνης (AI agents) θα λειτουργούν ως βοηθοί και μέντορες, με κίνδυνο να χειραγωγηθούν από αυταρχικά καθεστώτα. «Αν το μηχάνημα αποκτήσει έλεγχο της ανθρώπινης αυτενέργειας, τότε θα έχει περισσότερο έλεγχο, γενικότερα μέσω της πολιτικής», προειδοποίησε, σκιαγραφώντας ένα δυστοπικό μέλλον.
Ο υπερανθρωπισμός και ο κίνδυνος μιας κοινωνίας δύο ταχυτήτων
Ο Θεοφάνης Τάσης όρισε την ανθρώπινη αναβάθμιση ως τη χρήση της τεχνολογίας στο ανθρώπινο σώμα, όχι για θεραπευτικούς σκοπούς, αλλά για την ενίσχυση των ικανοτήτων του, όπως το να μπορεί κάποιος να βλέπει στο υπεριώδες φάσμα. Οι υποστηρικτές αυτής της ιδέας ονομάζονται διανθρωπιστές (transhumanists).
Ο κ. Τάσης προειδοποίησε ότι μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν «καταστροφική» για τη δημοκρατία. Αν οι ήδη τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες ενισχυθούν και από βιολογικές διαφορές, θα δημιουργηθεί μια κοινωνία όπου οι «αναβαθμισμένοι» δεν θα έχουν κανένα λόγο να συνάψουν κοινωνικό συμβόλαιο με τους υπόλοιπους. «Θα δημιουργηθεί δηλαδή μια κοινωνία ανθρώπων και αναβαθμισμένων και δεν θα είναι σίγουρα μια δημοκρατική κοινωνία», ανέφερε χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με τον ίδιο, το σύνθημα στη Silicon Valley είναι «solve death» («λύσε τον θάνατο»), με τους δισεκατομμυριούχους να στοιχηματίζουν στην αθανασία, θολώνοντας τα όρια μεταξύ θεραπείας και αναβάθμισης.
Ηθική, περιορισμοί και ο ρόλος της τεχνολογίας στην υγεία
Η Σοφία Ευσταθίου έθεσε το ηθικό ζήτημα του διανθρωπισμού, ο οποίος ορίζεται από το όραμα να ξεπεραστούν τα ανθρώπινα όρια. Η ίδια τόνισε ότι αυτό το όραμα είναι προβληματικό, καθώς πρέπει να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να δούμε τους εαυτούς μας όχι ως εξαιρετικά όντα, αλλά ως οργανισμούς που πρέπει να συνυπάρξουν με άλλα όντα σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Το κεντρικό ζήτημα, κατά την κ. Ευσταθίου, είναι η διακυβέρνηση και οι αποφάσεις για το ποιες τεχνολογίες θέλουμε να υποστηρίξουμε και πού θέτουμε τα όρια.
Από την πλευρά του, ο Ανδρέας Πετρόπουλος, προερχόμενος από τον χώρο της τεχνολογίας, παρομοίασε την τεχνολογία με ένα σφυρί: μπορείς να χτίσεις ένα σπίτι ή να καταστρέψεις κάτι. Αναγνώρισε τις τεράστιες ευκαιρίες, ειδικά στον τομέα της ιατρικής, όπου η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει τους γιατρούς σε ταχύτερες και ακριβέστερες διαγνώσεις, και τα εμφυτεύματα να αποκαταστήσουν χαμένες αισθήσεις. Ωστόσο, παραδέχτηκε ότι υπάρχουν και μεγάλα ρίσκα, όπως η δημιουργία μιας κοινωνίας δύο ταχυτήτων. Επεσήμανε, πάντως, ότι η ανισότητα είναι ένα προϋπάρχον πρόβλημα και δεν θα το δημιουργήσει η τεχνολογία.
Η συζήτηση ολοκληρώθηκε με τον προβληματισμό ότι η προσπάθεια για αθανασία αποτελεί «ύβρη» και ότι η ανικανότητα του πολιτισμού μας για αυτοπεριορισμό μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκαταστροφή. Η δημοκρατία, όπως ειπώθηκε, είναι κατεξοχήν το πολίτευμα του αυτοπεριορισμού.
