Σε θέσεις εργασίας που δεν «ταιριάζουν» με τα επαγγελματικά τους προσόντα ενδέχεται να οδηγούνται, εν μέσω πανδημίας, ακόμα περισσότεροι άνθρωποι στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς το φαινόμενο της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων (skills mismatch) δεν αποκλείεται να ακολουθεί ανοδική πορεία κατά τα έτη της Covid-19. Την εκτίμηση αυτή διατυπώνει σε συνέντευξή της στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ-ΜΠΕ) η Μάρα Μπρούτζια (Mara Brugia), αναπληρώτρια διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης* (Cedefop), με έδρα τη Θεσσαλονίκη, υπενθυμίζοντας ότι, σε μακροοικονομικό επίπεδο, η αναντιστοιχία δεξιοτήτων εκτιμάται ότι στοιχίζει στη ΕΕ απώλεια παραγωγικότητας εργασίας, της τάξης του 2%.
«Είναι ακόμα νωρίς για να έχουμε οριστικές απαντήσεις ως προς το πώς εξελίσσεται το φαινόμενο της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων κατά την πανδημία, αλλά βλέπουμε σημαντικές τάσεις, που υποδηλώνουν ότι μπορεί να βρίσκεται σε άνοδο», διευκρινίζει η κα Μπρούτζια.
Το 26% των Ελλήνων τηλεργάστηκαν για πρώτη φορά στη ζωή τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας
Ποιες είναι αυτές οι τάσεις; Πρώτον, υπάρχει αξιοσημείωτη στροφή προς την τηλεργασία. «Για επτά στις δέκα επιχειρήσεις στην ΕΕ, η τηλεργασία ήρθε για να μείνει. Νέα στοιχεία από την Ευρωπαϊκή Έρευνα Δεξιοτήτων και Θέσεων Εργασίας του Cedefop δείχνουν ότι ένας στους τρεις εργαζομένους στην ΕΕ και το 26% των Ελλήνων τηλεργάστηκαν για πρώτη φορά στη ζωή τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Δεύτερον, βλέπουμε αυξανόμενη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών στην εργασία και οι εργοδότες ολοένα περισσότερο αναζητούν εργαζόμενους, που δεν κατέχουν απλά τις βασικές, αλλά και προηγμένες ψηφιακές δεξιότητες. Περίπου τέσσερις στους δέκα ενήλικες εργαζόμενοι στην ΕΕ χρειάστηκε να χρησιμοποιήσουν ψηφιακές τεχνολογίες, που δεν είχαν χρησιμοποιήσει ποτέ πριν την πανδημία, για να κάνουν τη δουλειά τους -το ίδιο ισχύει για το 46% των Ελλήνων εργαζόμενων» επισημαίνει η κα Μπρούτζια.
Όπως διευκρινίζει, οι αλλαγές στην τεχνολογία δεν συνεπάγονται πάντα χάσμα ψηφιακών δεξιοτήτων. «Η χρήση εργαλείων όπως τα “Zoom” ή “Microsoft Teams” δεν είναι τόσο δύσκολη. Όταν όμως οι εργαζόμενοι δεν διαθέτουν τις κατάλληλες προηγμένες δεξιότητες (π.χ., big data analytics) και δεν λαμβάνουν εκπαίδευση για να τις αποκτήσουν, οι αρνητικές επιπτώσεις μπορεί να είναι σημαντικές. Τι σημαίνει αυτό για την αναντιστοιχία δεξιοτήτων; Το 15% των εργαζομένων στην ΕΕ έχει τέτοιο χάσμα ψηφιακών δεξιοτήτων σε μεγάλο βαθμό και το 39% σε μέτριο. Οι ψηφιακές δεξιότητες των Ελλήνων εργαζομένων χρήζουν ακόμη μεγαλύτερης ανάπτυξης: το 63% πιστεύει ότι πρέπει να αναπτύξει τις ψηφιακές του δεξιότητες σε μεγάλο ή μέτριο βαθμό. Επί του παρόντος, δύο στους τρεις ενήλικες εργαζόμενους της ΕΕ πιστεύουν ότι μπορούν να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους, ώστε να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους» σημειώνει.
Πόσο πραγματικές είναι τελικά οι ελλείψεις δεξιοτήτων στους εργαζόμενους για τις επιχειρήσεις;
Οι εργοδότες στην Ελλάδα συχνά παραπονιούνται ότι δεν μπορούν να βρουν υψηλά εξειδικευμένους εργαζόμενους, προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες της επιχείρησής τους. Ποιοι είναι οι παράγοντες, που μπορεί να ευθύνονται γι’ αυτό; «Από αρκετές έρευνες προκύπτει ότι τρεις στις τέσσερις επιχειρήσεις δηλώνουν ότι αντιμετωπίζουν ελλείψεις δεξιοτήτων, αν και τα περισσότερα datasets (σύνολα δεδομένων) της ΕΕ υπογραμμίζουν ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν πολύ μικρότερες ελλείψεις δεξιοτήτων, σε σχέση με άλλες χώρες. Οι ελλείψεις δεξιοτήτων είναι πιο συχνές στις αναπτυσσόμενες και καινοτόμες επιχειρήσεις, στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και στους τομείς των κατασκευών και της μεταποίησης. Παρόλο που οι ελλείψεις δεξιοτήτων είναι “πραγματικές” για τις επιχειρήσεις αυτές, αμφισβητείται το πραγματικό τους μέγεθος, όπως και ο βαθμός στον οποίο αντικατοπτρίζουν όντως πραγματική έλλειψη δεξιοτήτων μεταξύ των υποψηφίων για εργασία. Ενώ οι αρκετά κινδυνολογικές αναφορές για ελλείψεις δεξιοτήτων είναι μερικές φορές αληθινές, όπως στην περίπτωση των πολύ εξειδικευμένων ή προηγμένων ψηφιακών δεξιοτήτων και συγκεκριμένων τομέων ή επαγγελμάτων Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΚ), θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι παράγοντες όπως κακές συνθήκες εργασίας, χαμηλοί μισθοί, μη ελκυστικές προοπτικές σταδιοδρομίας, κακές πρακτικές διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού και γεωγραφικά εμπόδια συμβάλλουν στις ελλείψεις στην αγορά εργασίας» εκτιμά.
Ποιες είναι οι ψυχολογικές επιπτώσεις τού να εργάζεσαι σε μια θέση εργασίας, που δεν ταιριάζει στα προσόντα σου;
Κατά την κα Μπρούτζια, η αγορά εργασίας εξελίσσεται συνεχώς, με αποτέλεσμα να υπάρχουν ανισορροπίες. Για παράδειγμα, η προσφορά ανθρώπων δεν ανταποκρίνεται απαραίτητα στη ζήτηση, επειδή χρειάζεται χρόνος για να εκπαιδευτούν οι άνθρωποι για νέους ρόλους. Στην πανδημία, π.χ., υπήρξαν ελλείψεις επαγγελματιών υγείας σε πολλές χώρες. «Για να καλύψουμε την αυξημένη ζήτηση, χρειαζόμαστε χρόνο για να εκπαιδεύσουμε καταρτισμένους επαγγελματίες και πρέπει να προσελκύσουμε ανθρώπους στο επάγγελμα. Ένας άλλος τύπος ανισορροπίας είναι οι άνθρωποι σε θέσεις εργασίας που δεν έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους. Π.χ., ένας απόφοιτος με μεταπτυχιακό Οικονομικών δεν μπορεί να βρει δουλειά και δέχεται μια θέση εργασίας χαμηλότερου επιπέδου, π.χ. πώληση ηλεκτρονικών ειδών σε κατάστημα λιανικής πώλησης. Το να διαθέτεις περισσότερες δεξιότητες από όσες απαιτεί η θέση εργασίας που κατέχεις οδηγεί σε λιγότερη εργασιακή ικανοποίηση, και -ακόμη χειρότερα- οι άνθρωποι που δεν χρησιμοποιούν τις δεξιότητές τους για μεγάλο χρονικό διάστημα τις ξεχνούν, γεγονός που καθιστά δυσκολότερη την εύρεση αντίστοιχης εργασίας, καθώς περνάει ο καιρός. Το overskilling τείνει να είναι αρκετά εμφανές στην ελληνική αγορά εργασίας, περισσότερο από ό,τι στις περισσότερες κοινοτικές χώρες» υπογραμμίζει.
Η ιστορία δύο δεκαετιών: «Δική σου ευθύνη να καταστείς κατάλληλος»
Όταν εξετάζουμε το ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο των τελευταίων δύο δεκαετιών, προκύπτει -κατά την κα Μπρούτζια- πως μεγάλη έμφαση δόθηκε σε πολιτικές και παρεμβάσεις από την πλευρά της προσφοράς εργασίας. «Ζητείται και αναμένεται από τους ανθρώπους να είναι “έτοιμοι για εργασία”. Θεωρείται ότι είναι πρωτίστως δική τους ευθύνη να καταστούν κατάλληλοι για μια θέση εργασίας -στο καλύτερο σενάριο με κάποια υποστήριξη από τη δημόσια πολιτική. Και μερικές φορές, αυτό είναι βέβαια απαραίτητο. Ωστόσο, οι αναντιστοιχίες δεξιοτήτων συνδέονται επίσης στενά με χαρακτηριστικά από την πλευρά της ζήτησης, αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, έλλειψη καινοτόμων θέσεων εργασίας στην οικονομία, μη ελκυστικές θέσεις εργασίας ή ανεπαρκείς δυνατότητες χρήσης και ανάπτυξης δεξιοτήτων στον χώρο εργασίας. Η πολιτική πρέπει να επικεντρωθεί περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της εργασίας – όσον αφορά συνθήκες, αμοιβές, δυνατότητες μάθησης και ευκαιρίες επαγγελματικής εξέλιξης» καταλήγει.
Αλεξάνδρα Γούτα
ΦΩΤΟ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ Cedefop
*Το Cedefop είναι αποκεντρωμένος οργανισμός της ΕΕ, με αποστολή να συμβάλλει στην ανάπτυξη/ υλοποίηση ευρωπαϊκών πολιτικών για την ΕΕΚ και επικουρεί την Κομισιόν, τα κράτη- μέλη και τους κοινωνικούς εταίρους.
Μ. Μπρούτζια: Ακόμα περισσότεροι άνθρωποι ενδέχεται να οδηγούνται, εν μέσω πανδημίας, σε θέσεις εργασίας που δεν τους ταιριάζουν
