Γαλλόφωνα και …γαλλότροπα Sοuvenirs – Ενθύμια Θεσσαλονίκης

Το δείπνο των Χριστουγέννων του 1915 στο στρατόπεδο Ζέιτενλικ των συμμαχικών δυνάμεων, που είχαν μόλις εγκατασταθεί (από τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς) στη Δυτική Θεσσαλονίκη, περιλάμβανε: γαλοπούλα με κάστανα, ζαμπόν γλασέ, μπιζέλια, μπισκότα και αχλάδια… Αγνωστες εν πολλοίς γεύσεις στη μόλις μετα-οθωμανική Θεσσαλονίκη. ‘Η όχι;
Μπορεί οι γαστριμαργικές συνήθειες των Εβραίων, μουσουλμάνων και Ελλήνων της Θεσσαλονίκης να επαναδιαμορφώθηκαν με την έλευση δεκάδων χιλιάδων «δυτικότροπων» (Γάλλων, Αγγλων, Σέρβων) στρατιωτών της λεγόμενης στρατιάς της Ανατολής, η γαλλική παρουσία στην πόλη όμως «μετρούσε» περισσότερα από 200 χρόνια (από την εποχή της οθωμανικής πόλης), καθώς το πρώτο ευρωπαϊκό προξενείο που ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη ήταν στα 1689, το γαλλικό, λόγω έντονης εμπορικής-οικονομικής δραστηριότητας των Γάλλων στην περιοχή, με επίκεντρο το λιμάνι της πόλης (κι αυτό σχεδιασμένο και υλοποιημένο -μεταξύ 1897 και 1904- από Γάλλους κατασκευαστές με επιβλέποντα τον Γάλλο μηχανικό Jules Robert, στα πρότυπα του Λιμανιού της Μασσαλίας).
Στα 1906 εξάλλου, επί Οθωμανικής επίσης κυριαρχίας, ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το πρώτο παγκοσμίως «γαλλικό λύκειο» – το πρώτο σχολικό ίδρυμα της Γαλλικής Λαϊκής Αποστολής (Mission Laique Francaise). Το «Λυσέ», που εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 1908, είχε περισσότερους από 400 μαθητές και μαθήτριες.
Από πολύ νωρίτερα (τα τέλη του 19ου αιώνα) περί τις 40 εφημερίδες και περιοδικά της Θεσσαλονίκης εκδίδονται στα γαλλικά, γλώσσα της καλλιεργημένης ελίτ, της διπλωματίας, του εμπορίου, της γαστρονομίας και της μόδας, και η γλώσσα διδάσκονταν στα περισσότερα από τα 100 (εβραϊκά, ελληνικά, τουρκικά, βουλγαρικά, αρμενικά) σχολεία της πόλης.
Η ρήση περί του …«γαλλικά και πιάνο» ήρθε πολύ αργότερα με την πλήρη ελληνοποίηση της πόλης, μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την επιβολή των αγγλικών ως «παγκόσμιας γλώσσας».
Ολα τα παραπάνω δεν είναι παρά μόνο πτυχές της διαχρονικής παρουσίας των Γάλλων, της γλώσσας, της επιστήμης, του εμπορίου, του πολιτισμού που μετέφεραν και εγκατέστησαν στην πόλη, αφήνοντας το δικό τους στίγμα που εκτείνεται σε μέγιστη έκταση (απ’ το Ζέιτενλικ στα βορειοδυτικά ως τη Θέρμη στα νοτιοανατολικά κι απ’ την -έργο του Γάλλου αρχιτέκτονα Ερνέστ Εμπράρ- πλατεία Αριστοτέλους ως τη Μονή Λαζαριστών, το ανακαινισμένο «Λυσέ» της λεωφόρου Στρατού, ακόμα και τη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Αλεξανδρούπολης.
«Souvenirs de Salonique, Γαλλικές Ιστορίες από το χθες στο σήμερα» είναι ο τίτλος και το γενικό θέμα μιας πολύπτυχης και πολυθεματικής έκθεσης, που διοργανώνεται από το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το Γενικό Προξενείο της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη και θα αναπτυχθεί σε διάφορα σημεία της πόλης (Λιμάνι, σιδηροδρομικός σταθμός, αίθουσες συνεδρίων, δημαρχείο κ.α.) από τις 14 Μαρτίου ως τα τέλη Απριλίου.
«Αυτές και πολλές άλλες άγνωστες πτυχές της γαλλικής παρουσίας στη Θεσσαλονίκη, αλλά και τους δεσμούς της πόλης και της χώρας με τη Γαλλία και τα διαχρονικά ίχνη της στην πόλη, έχει στόχο να αναδείξει και να γνωρίσει στους επισκέπτες της η μεγάλη πολυδιάστατη έκθεση – αφιέρωμα με τίτλο «Σουβενίρ της Θεσσαλονίκης» – προτιμώ να το γράφουμε ελληνικά – η λέξη έχει περάσει στο ελληνικό λεξιλόγιο και μεταφράζεται ..όπως νιώθει κανείς – ίσως σαν αντικείμενο ή και αίσθηση μνήμης – σ’ ορισμένες περιπτώσεις «κυτταρικής μνήμης», ενθύμιο..» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η επιμελήτρια της κεντρικής έκθεσης, Ευαγγελία Μεσοχωρίτη, αρχιτέκτονας -μουσειολόγος.
Ειδική εκδήλωση-performance α πραγματοποιηθεί επίσης στο πλαίσιο της έκθεσης με την προβολή του ντοκιμαντέρ «Ματαόρα» (Το πλοίο που μετέφερε από την Ελλάδα ως τον Τάραντα στη νότια Ιταλία στα τέλη Δεκεμβρίου του 1945 αριθμό Ελλήνων καλλιτεχνών και επιστημόνων που είχαν ως στόχο να φτάσουν στο Παρίσι, ως υπότροφοι του γαλλικού κράτους) του Ανδρέα Σιαδήμα, που θα προβληθεί στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ (1-10 Μαρτίου).
Η κεντρική έκθεση (με ιστορικές φωτογραφίες, χάρτες, μαρτυρίες, καρτ-ποστάλ, σχέδια) θα αναπτυχθεί από τις 14 Μαρτίου στην αίθουσα Αλατίνι-Ντασώ ( Αllatini-Dassault) του Γαλλικού Ινστιτούτου, ενώ στη συνέχεια τα εκθέματα θα μεταφερθούν και θα φιλοξενηθούν στις εγκαταστάσεις της ΔΕΘ, στο πλαίσιο της 16ης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου (9-12 Μαΐου) στην ενότητα «Μνήμη και ιστορία».
Παρουσιάζοντας την πολύπτυχη έκθεση με τίτλο «Souvenirs de Salonique, Γαλλικές Ιστορίες από το χθες στο σήμερα», που διοργανώνεται από το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, σε συνεργασία με το Γενικό Προξενείο της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη και θα αναπτυχθεί σε διάφορα σημεία της πόλης (Λιμάνι, σιδηροδρομικός σταθμός, αίθουσες συνεδρίων, δημαρχείο κ.α.) ο γενικός πρόξενος και διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης, Philippe Ray, αναφέρθηκε στην ουσιαστική συμβολή και παρακίνηση του δημάρχου της πόλης, Γιάννη Μπουτάρη, για προβολή του γαλλικού στοιχείου της διαχρονικά πολυπολιτισμικής πόλης της Θεσσαλονίκης, ενώ αν ήθελε να επιλέξει ανάμεσα στη σειρά δράσεων των «Souvenirs de Salonique» θα επέλεγε αυτή που διοργανώνεται για το τριήμερο 14-16 Μαρτίου και αφορά στις διηγήσεις Εβραϊκών οικογενειών για τα βιώματά τους στην πόλη (πριν από την εξορία τους στη Γαλλία) τη σύνδεσή τους με την γαλλική παιδεία, αλλά και την επιχειρηματική ζωή. Τα μέλη των οικογενειών αυτών (ανάμεσα τους και η οικογένεια Ντασώ -απογόνων της οικογένειας Αλατίνι) που θα συμμετάσχουν στις 17 Μαρτίου στην Σιωπηρή Πορεία προς τιμήν των Εβραίων της Θεσσαλονίκης που έχασαν τη ζωή τους στο Αουσβιτς.
Β. Χαρισοπούλου